Het werk van Paul Dequeker, architect en missionaris

Het werk van broeder architect Paul Dequeker is vandaag actueler dan ooit. Het toont ons als geen ander de basisbeginselen van duurzaam bouwen, een hot item in de bouwwereld van vandaag. Realisaties van een noeste Vlaamse bouwer in een andere tijd en ruimte, het Congo anno 1958-1990. Ecologische, economische en sociale aspecten gaan er hand in hand.

Als architect was hij vooral creatief bezig met vernieuwende concepten aan te reiken. Als een van de pioniers doorbrak hij het architectuurbegrip dat zich alleen met het beeld inlaat. Hij leerde onze belangstelling te verplaatsen van een puur visuele en functionele benadering naar een gevoeligere benadering die ook aandacht schenkt aan de onzichtbare parameters van de ruimte. Met zijn onderzoekshouding peilt hij naar de essenties en zoekt hij hoe hij een meerwaarde aan zijn werk kan geven.

Veel ligt reeds in het concept, in het innovatief omgaan met de diverse elementen, universeel en lokaal. Voor zijn mensen in de Congolese brousse wist hij met weinig veel te realiseren, durfde hij de begane wegen te verlaten en ging hij bewust op zoek naar nieuwe horizonten.

Dat vertaalt zich onder andere in het koelsysteem van zijn gebouwen door gebruik te maken van de natuurlijke luchtstromen, waardoor minstens eenzelfde comfort wordt bekomen zonder energieafhankelijkheid. Zijn gebouwen laten ons letterlijk en figuurlijk een nieuwe wind voelen. Hij zocht naar types die in staat zijn de vorm en de toekomstige manier van wonen duurzaam te veranderen. Als fan van Le Corbusier in zijn studentenjaren, weet hij in de loop der jaren een eigen antwoord te formuleren op ‘la machine à habiter’.

Wij als westerling kijken vooral naar zijn gebouwen; de Afrikaan be-LEEFT vooral het gebouwde, op, in, rond een kerk, een schoolgebouw, vormingshuis, een dispensarium, een hospitaal, een brug. Dat heeft broeder architect Dequeker maar al te goed geweten. Zijn streven naar een goede omkadering van een bepaalde menselijke activiteit op een welbepaalde plaats, daar ligt zijn grootste verdienste. Het zijn plaatsen waar het aangenaam vertoeven is. Om het met een beeld te zeggen, het zijn als bomen, stevig verankerd in de lokale realiteit, die schaduw geven en waar een natuurlijke luchtstroom circuleert; dé essentiële zaken in een warm en vochtig klimaat als dat van Congo.

Een ander passend beeld is dat van een termietenhoop. Een nest vol bezige diertjes die zich op, rond en in de gebouwde constructie bevinden, aangepast en gebouwd met materiaal van ter plaatse.

Natuurlijke bioklimatisatie voor en door concrete mensen. Géén hoogstandjes van technieken, maar het gezonde boerenverstand; degelijke blijvende basisconcepten ten dienste van. Zijn kennis van de voorhanden zijnde elementen ter bevordering van het klimaat zowel in het gebouw, maar vooral ook in de onmiddellijke omgeving ervan, zijn duidelijke keuze voor het gebruik van lokale materialen en gewoonten bepalen voor een groot deel die universele en toch ook sterk plaatsgebonden bouwmethode.

Kortom, duurzaamheid in de brede zin van het woord. Ten bewijze daarvan zijn vele gebouwen die de woelige Congolese jaren weten te doorstaan. Zijn bijdrage opende een nieuw, sensuelere dimensie waarin grenzen vervagen.

Een naslagwerk over zijn oeuvre is dan ook vooral het verhaal van die verbondenheid met mens en plek, van die beweging van het onzichtbare, van de kracht van lege ruimten tussen het gebouwde als dé plaats bij uitstek in een tropisch klimaat waar het leven zich afspeelt.

Paul, dank u voor deze mooie ervaringen, het vele gebouwde als stille getuige van uw werkkracht en bezieling.